معرفی وبلاگ
با سلام: این وبلاگ جهت آموزش تخصصی قرائت ترتیل راه اندازی شده است. اینجانب پس از استماع و تحلیل بیش از 400 دوره قرائت ترتیل قاریان و مرتلین جهان اسلام ، کتاب"تحلیل و آموزش قرادت ترتیل" را با محوریت آموزش ترتیل استادان ؛ حصری، منشاوی،جبریل و پرهیزکار به زیور طبع آراسته نموده، و در مرحله دوم سی دی مثال ها و تلاوت های موجود در کتاب ، جهت استاندارد سازی هنر قرائت ترتیل آماده نمودم . واکنون به جهت فقدان مراکز تخصصی ترتیل در استان ها ، اقدام به توسعه آن در فضای مجازی و کلاس های غیر حضوری و مشاوره ای نمودم. و امیدوارم که مورد استفاده حافظان و قاریان عزیز قرار گیرد.
صفحه ها
دسته
http://elyieen.ir/
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 23387
تعداد نوشته ها : 4
تعداد نظرات : 4
Rss
طراح قالب
مهدي يوسفي

ترتیل از دیدگاه قرآن و حدیث

الف: در لغت

واژه «ترتیل» از ماده «رَتل»گرفته شده است. «رتل» به معنای منظم و مرتب بودن و در ردیف هم قرار گرفتن است.

«رَتِلَ الثَّخرُ» از باب «تَعِبَ یَتعَبُ» به معنای روییدن دندان راست و صاف و معتدل بودن است.

بر این اساس به مردی که دندانهایش از هماهنگی و ترکیب و نظام سالمی برخوردار باشد «رَجُلٌ رَتِلُ الأَسنان» اطلاق می­کنند.[1]

اگر با لحاظ کردن این معنا، فعل مجرد را به باب تفعیل ببریم، معنی «ترتیل» بدست خواهد آمد. بنابراین ترتیل به معنای منظم و مرتب کردن و نظام بخشی خواهد بود.

ب: در اصطلاح

«ترتیل» از جهت اصطلاحی که گاه برای اذان و بیشتر برای قرآن کریم استعمال می­شود، به معنای درست و شمرده و شیوا خواندن به قصد تدبّر و تفکّر و استنباط معانی است.[2]

در قرآن کریم یک جا به «ترتیل» به عنوان عمل خداوند اشاره شده است و جای دیگر به پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله و سلّم سفارش «ترتیل قرآن» شده است.

آن جا که خداوند ترتیل را به خود نسبت داده است، در سوره مبارکه فرقان آیه 32 است:« وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً».

و کافران گفتند: چرا قرآن یکباره بر او نازل نگردید؟ بدینسان قرآن را یکباره فرو نفرستادیم تا از این راه، دل پر التهاب تو را ثبات بخشیم و آن را به شیوه خاصّی چیده و نظام بخشیده­ایم.

و در جای دیگر در سوره مبارکه مزّمّل آیه 4، خداوند متعال دستور به ترتیل خواندن قرآن را بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله صادر می­نماید و آن حضرت را از شتابان خواندن قرآن نهی کرده است. جالب آنکه خداوند سبحان تنها به امر به ترتیل «رَتِّل» اکتفا نکرده است، بلکه آن را با مصدر «ترتیلاً» که بیانگر اهتمام و تعظیم است، تأکید کرده است.[3]

بررسی موارد استعمال ترتیل در قرآن و بیان معصومان علیهم السلام و نیز دقت در گفته­های دانشمندان علوم قرآنی، به ویژه مفسّران، بیانگر آن است که به طور کلی ترتیل در دو مقوله لفظ و معنی قابل بررسی است. در اینجا به مهمترین موارد کاربرد ترتیل اشاره می­کنیم.

1-  ترتیل به معنای رعایت مخارج حروف و حفظ وقوف. این معنای ترتیل در لسان روایات گاه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله (الترتیل، حفظ الوقوف و اداء الحروف)[4] و گاه از حضرت علی علیه السلام (الترتیل، تجوید الحروف و معرفة الوقوف) نقل شده است، در حقیقت گام نخستین در جریان ترتیل قرآن به حساب می­آید.

2-  ترتیل به معنای به روشنی تلفظ کردن آیات قرآن. در روایت است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ابن عباس فرمودند: «وقتی که قرآن می­خوانی به ترتیل بخوان». ابن عباس پرسید: «ترتیل چیست؟». حضرت فرمودند: «آشکار و روشن بیان کن و همچون خرمای خشک و غیر قابل استفاده پراکنده­اش مکن و همانند شعر در خواندنش شتاب نکن.»[5]

و در روایت دیگری از حضرت علی علیه السلام آمده است که: «آیات قرآن را به روشنی تلفظ نما، نه مانند اشعار سریع و پشت سر هم بخوان و نه مانند دانه های شن آن را پراکنده ساز».

به نظر می­رسد ترتیل به معنای فوق همانند مورد اول به مقوله ترتیل در لفظ باز می­گردد.[6]

3-  ترتیل به معنای تأنی و درنگ و توقف در برابر آیات. این معنی به مقوله ترتیل در معنی باز می­گردد. مطابق روایتی از حضرت امام صادق علیه السلام: «هر گاه به آیه­ای برخوردی که در آن، یاد بهشت بود پس در برابرش بایست و از خدا بهشت را درخواست نما؛ و هرگاه به آیه­ای گذر نمودی که در آن، یاد جهنم بود، پس در برابرش بایست و از آتش جهنم به خدا پناه ببر.[7] بر اساس برخی دیگر از روایات در کنار عجایب و شگفتی­هایش توقف نمایید و دلهایتان را به آن حرکت دهید و فکر و همت شما این نباشد که به آخر سوره برسید. در برخی از روایات آمده است که: «إنَّ القُرآنَ لایُقرأُ هَذرَمةً ولکن تُرَتِّلُ ترتیلاً».[8] واژه هذرمه به معنی سرعت گرفتن و عدم توجه به تدبر در معانی است.

با توجه به مطالب مطرح شده، این سؤال مطرح می­شود که آیا ترتیل همراه با قلّت قرائت بهتر است یا سرعت همراه با کثرت قرائت؟

برخی بر این باورند که کثرت قرائت بهتر است. این گروه به حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله به نقل از ابن مسعود، احتجاج کرده­اند که حضرت فرمودند: هر کس حرفی از قرآن را بخواند، برای او یک حسنه است و پاداش این حسنه ده برابر خواهد بود.[9]

اما به گفته ابن جرزی صحیح و ثوابی که اکثریت سلف و خلف برآنند این است که ترتیل و تدبر، همراه با قلّت قرائت بهتر است از سرعت و کثرت قرائت. زیرا مقصود از خواندن قرآن، فهم و تفقّه و عمل به آن است،و تلاوت وسیله­ای است که راهبر به معانی قرآن می­گردد.[10]

و نیز گفته­اند که یک جزئ را با ترتیل خواندن بهتر است از خواندن دو جزئ در همان مدت از زمان، بدون ترتیل.[11] همچنین گفته­اند: استحباب ترتیل برای تدبّر است، چون توقیر و اجلال با آن بیشتر و تأثیرش در دل زیادتر می­باشد.[12]



[1] - المفردات فی غریب القرآن. 187

[2] - النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. ج 2. ص 142

[3] - النشر فی مفردات العشر. ج 1 . ص 208.

[4] - بحارالانوار. ج 8. ص 85.

[5] - مجمع البیان. ج 7. ص 170.

[6] - همان.

[7] - اصول کافی ج 2 ص617.

[8] - همان.

[9] - النشر فی القراءات العشر ج1 ص 208.

[10] - قرآن پژوهی ص 130-131.

[11] - الاتقان فی علوم القرآن ج1 ص 345.

[12] - همان.

دوازدهم 5 1394


روش های ممنوع در تلاوت قران


1- ترجیع

گردانیدن آواز در گلو و پیچاندن و چرخش صدا در حنجره است که بعضی از علما آنرا غنا می دانند و از این تحریر نباید در تلاوت قرآن استفاده نمود.

الف: ترجیع غنا
در مورد این کلمه اقوال مختلفی وجود دارد. اما تعریف مشهور آن ایجاد موج در صدا و بالا و پایین کردن صدا همراه با کشش است. این حالت امروزه به عنوان چهچهه شناخته شده است. این ویژگی در آواز و تصنیف بکار می رود ولی در تلاوت از محرمات است. به طور کلی هر چیزی که در شأن قرآن باشد و باعث اکرام و تعظیم تلاوت آن شود، مجاز است ولی عکس تعریف ذکر شده باشد ممنوع خواهد بود. همچنین در کنار شناخت شأن تلاوت باید اصول هر هنری شناخته شود.


ب) تحریف (رهبانیت)
این حالت، از نحوه خواندن انجیل توسط مسیحیان برداشت شده است و بدین معنا است که جماعتی، قرآن را به صورت گروهی و همخوانی به نحوی بخوانند که بعضی از افراد گروه صدا را قطع کرده و بقیه افراد صدا را ادامه دهند بعد از آن دوباره یک گروه صدا را قطع کرده و گروه بعدی صدا را ادامه دهند. بدین صورت اصلاً صدا قطع نمی شود. همچنین از تک خوان نیز در این گروه ها استفاده می شود. این حالت شبیه کارهای اپرایی و کرالی است. لذا از محرمات شناخته می شود. البته امروزه در گروه های همخوانی، قرائت آیات به صورت جمعی به صورت فوق صورت نمی گیرد و افرادی که مبادرت به تلاوت قرآن به صورت گروهی می کنند غالباً از قاریان قرآن کریم هستند و با قواعد تجویدی نیز آشنایی کامل دارند. البته بعضی از گروه ها نیز خلاف این کار را انجام داده اند که البته به نظر اهالی فن در این زمینه شبهه وجود دارد. اجرای گروهی تلاوت قرآن کریم برای اولین بار توسط قاریان ایرانی و اندونزیایی صورت گرفت. اهل سنت هنگام شنیدن این کار تعبیر به بدعت می کنند. تعبیر به بدعت به علت عدم رعایت وقف است که البته اگر کسی با کیفت اجرایی آشنایی نداشته باشد همین ذهنیت خواهد داشت.

 ج)نَوح
شیوه ای از خواندن است که قاری قرآن از آن برای به گریه انداختن مستمع خود استفاده کند. در واقع طوری قرآن بخواند که دیگران از شنیدن آن گریه کنند. این حالت را درکشور مصر با عنوان نیاحه و مداحی می شناسند. اجرای تلاوت قرآن توسط بعضی افراد ناآگاه به فن تلاوت، مصداق همین دسته می باشد.

 
 تحزین  2-

تظاهر به اندوه و ناراحتی است که این ویژگی در غنای قدیم عربی (نوح) نام داشته و هنوز شنیده می شود و در مواقع غم واندوه مناسب است.از طرف دیگر تحزین به معنی محزون خواندن در هنگام تلاوت قرآن است که مورد تأکید اسلام می باشد.

هنگامی که قاری در هنگام قرائت از حالت طبیعی خارج شود و به قصد ریا و سمعه تلاوت قرآن کند و از شدت خشوع و خضوع نزدیک است که به گریه بیافتد به چنین حالتی تحزین می گویند که قطعاً از محرمات در تلاوت قرآن می باشد. البته استفاده از نغمات محزون مصداق این مسئله نیست. زیرا دو عنصر ریا و شیوه قرائت در آن مطرح نیست.

3- ترقیص
حرکت زیاد در حروف مدی یا آرام گرفتن بر حرف ساکن و سپس عبور ناگهانی از آن است.یا در کلامی دیگر آهنگ دادن به کلام با بالا و پایین بردن صوت است که از این نوع تحریر نیز نبایستی در تلاوت قرآن سود جست.

تند و کند کردن قرائت کلمات و همچنین مکث بر روی حروف ساکن و به یک باره قرائت کلمه ی بعد را ترقیص می گویند. در واقع ترقیص یعنی قرائت ریتمیک که باعث ایجاد رقص در مستمع شود. و استفاده از آن از محرمات است.


4-  تطریب
آهنگ دادن به کلام با تأکید و کشش بی هنگام است.به عبارت دیگر مد بی جا برای مراعات لحن را تطریب گویند که در تلاوت قرآن پسندیده نیست.

آهنگ دادن به کلام که همراه با کشش های زیاد صدا و همچنین چرخاندن صدا در گلو باشد را تطریب می گویند. بعضی معتقدند این مسئله بیشتر با تصنیف در موسیقی ایرانی مترادف است و این روش نیز به علت عدم رعایت قانون تجوید و... از محرمات به شمار می رود. ایجاد طرب و شادی از مصادیق این دسته است. قرائت قرآن با حالت شاد، اصلاً در تلاوت موضوعیت ندارد و اگر شخصی بتواند با چنین حالتی تلاوت قرآن کند، قابل قبول نخواهد بود.

  5- ترعید 

در صورتی است که صدا به شکل رعد آسا ،غرنده و مهیب گردد.همچنین خواندن با آهنگ لرزان را ترعید گویند که در تلاوت قرآن مورد استفاده قرار نمی گیرد.

به عبارت دیگر، ترعید به معنی لرزش صدا است و چیزی شبیه به تحریر. البته تحریر تحت اختیار خواننده است ولی لرزش تحت اختیار نیست. بعضی گفته اند تحریرهای خیلی تند ترعید محسوب می شود و بعضی نیز از آن تعبیر به لرزش فردی می کنند که سرما خورده است و بدون اختیار می لرزد. روش های غیر علمی برای ایجاد تحریر به هیچ وجه قابل قبول نیست. زیرا تحریر باید تلفظ شود و ترعید نقطه مقابل تلفظ است. حرکت دادن دست و بدن و... برای ایجاد تحریر اشتباه است و در واقع این کار ترعید محسوب می شود 
به هر حال قاریان قرآن باید ملاک خود را از تلاوت، القای مضامین آیات الهی بدانند و این هدف والا نباید فدای هیچ چیز دیگر شود
صدای زیبا لازمه یک قرائت فنی بوده ولی به هر قیمتی نمی شود قرآن خواند زیرا شأن و منزلت کتاب الهی از هر نوشته و پیامی با عظمت تر و مقدس تر است.

در اینجا به چند روش غیر علمی و عامیانه در ایجاد تحریر اشاره می شود که در وافع ترعید محسوب می شود:

1 – حرکت دست

بعضی از افراد ناآگاه معتقدند برای ایجاد تحریر، دستان خود را باید حرکت دهیم تا تحریر ایجاد شود. برای مثال اگر کسی نمی تواند بر روی کلمه ای تحریر بزند در هنگام ایجاد تحریر دستان خود را سریع در کنار خود حرکت دهد.

2 – حرکت بدن

بعضی نیز معتقدند حرکت یکباره بدن به چپ و راست باعث ایجاد تحریر می شود.

3 – حرکت سر

این حالت نیز مانند حرکت بدن است با این تفاوت که سر را به چپ و راست به صورت سریع حرکت دهیم.

4 – تحریر با شکم

بعضی معتقدند که برای ایجاد تحریر باید با نوک انگشتان خود به صورت مداوم و سریع، شکم را به داخل فشار داد. این کار در ایجاد تحریر تأثیر دارد.

5 – تحریر با کلیه ها

همین حالت نیز مانند قسمت قبلی است با این تفاوت که فشار و ضربه به کلیه ها وارد می شود.

6 – تحریر با سیب گلو

در این حالت نیز مانند دو قسمت قبل عمل می شود.

 

 حال باید پرسید که آیا استفاده از چنین حالاتی در بین مردم چه وجه ای دارد؟

آیا این روش ها، مضحک و خنده دار نیست؟  عدم اطلاع و عدم پایبندی به روش ها و نظرات علمی باعث بروز چنین نظرات و روش هایی می شود. فرض کنیم یک قاری قرآن در یک جمعی قصد تلاوت دارد و مشکل تحریر هم دارد. آیا چنین روش هایی را می توان در جمع انجام داد. قطعاً و مسلماٌ چنین کارهایی باعث خنده خواهد شد. البته در منزل و برای تمرین استفاده از روش های فوق تا حدودی بلامانع است هرچند که در تمرینات هم باید پایبند روش های علمی و صحیح و هدفمند بود ولی با توجه به روش های غیر علمی در بسیاری از جلسات قرآن، چنین روشی برای تمرین در منزل با اغماض و اکراه قابل پذیرش است. هر چند که معتقدیم، همه افرادی که مبادرت به امر تدریس فنون و مسائل مهم تلاوت قران کریم می کند باید خود، بر آن مسئله تسلط کافی را داشته باشند و از روش های علمی آن هم اطلاع داشته باشند.

 

دوازدهم 5 1394

شیوه های قرائت قرآن

1-    قرائت تحقیق

در لغت: به معنی مبالغه در انجام چیزی بدون کمی و زیادی و یا رسیدن به حقیقت چیزی است.

ودر اصطلاح عبارت است از :به جا آوردن حق هر حرفی از اشباع مدها ، تحقیق همزه ها ، تمام و کمال آوردن حرکات ، اظهار کامل حروف و تشدیدها ، آوردن عنّه ها ، تفکیک حروف از یکدیگر و در نظر گرفتن محل وقفهای مجاز[1]

کاربرد قرائت تحقیق:

این قرائت برای تمرین دادن اندامهای صوتی جهت ادای حروف و قوام بخشیدن به الفاظ است.این نوع ازقرائت برای نو آموزان تجوید توصیه شده است. البته چگونگی قرائت آن باید از طریق استاد آموزش داده شود . روش حمزه کوفی در قرائت ، تحقیق بوده ، همچنین روش ورش غیر از طریقی که از اصبهانی نقل شده است.[2]

در نتیجه قرائت تحقیق ، قرائتی است با حداکثر تأنّی و آرامش و با مبالغه در اداء حروف و احکام که بیشتر در مقام اقراء و تعلیم استفاده می گردد. و نظر به تاکید بر بیان الحروف معولا با نغمه همراه نبوده و به عبارت دیگر بسیار ساده تلاوت می شود.مانند تلاوت مصحف المعلّم استاد محمود خلیل الحصری و تلاوت آموزشی استاد عبدالباسط.

 2-    قرائت مجوّد

به قرائتی گفته می شود که بدون مبالغه در اداء حروف و احکام و بالعکس با مبالغه در اتیان نغمات می باشد . و بیشترین هدف قاری ، تلاوت با تمرکز بر الحان و مقامات است.مانند تلاوت های مجلسی و استدیویی قاریان قرآن کریم .

تذکّر:

1) دور و سرعت تلاوت تحقیق و مجود به یک میزان است . و تنها فرق آن دو در توجه به قواعد فصاحت و تجوید در روش تحقیق و تمرکز بر مقامات در روش مجوّد می باشد.

2)در دو روش فوق معمولا هرصفحه از قران به رسم الخط عثمان طه در 6دقیقه ، هر جزء در 120 دقیقه ( دو ساعت) و 30 جزء در 3600دقیقه ( 60ساعت) بدون تکرار آیات تلاوت می شود.


 3-    قرائت مرتّل

به قرائتی گفته می شود که دور و سرعت آن بیشتر از دو روش قبل می باشد .مانند تلاوت ترتیل استاد محمد صدیق منشاوی و سایر مرتلین کشور مصر .

در این روش هر صفحه از قرآن طبق رسم الخط عثمان طه در حداکثر 3 دقیقه و هر جزء در 60 دقیقه و 30 جزء در 1800 دقیقه (30ساعت) تلاوت می شود .

 4-    قرائت حدر

حدر در لغت: به معنی سرعت پیدا کردن و در سراشیبی قرار گرفتن است.

و در اصطلاح عبارت است از: سریع خواندن قرآن و تخفیف قواعد آن مانند به قصر خواندن مدها .

حدر روش قاریانی مانند ابن کثیر ، ابو جعفر( یکی از قرّاء عشره) و قاریانی که مد منفصل را به قصر خوانده اند ، مانند: ابو عمرو، یعقوب( یکی از قرّاء عشرة)، قالون ( راوی قرائت نافع) و دیگران [3]

تذکر:رعایت موارد زیر در قرائت حدر ضروری است:

1)    رعایت دقیق مخارج حروف و آوردن صفات آنها

2)    اظهار تشدیدها و آوردن عنه ها

3)    به کار بستن قواعد مربوط به اظهار، ادغام ، قلب و اخفاء

4)    رعایت قواعد تفخیم و ترقیق حروف

5)    مد دادن مواردی که مد آنها تعین شده است. مانند مدّ لازم که باید به صول خوانده شود.

6)    مراقبت از کشش صدای حرف مدی و جلوگیری از افراط در اختلاس صداها.

 این نوع قرائت بیشتر در نماز و یا دوره محفوظات و مرورآن کاربرد دارد ،همچنین برای افرادی که مایل به زیاد خواندن قرآن و کسب فضیلت بیشتری هستند مناسب است. مانند تلاوت قاریان سعودی . سرعت این نوع تلاوت بیشتر از روش مرتّل است و هر صفحه از قرآن کریم صبق رسم عثمان طه در 5/1 دقیقه و هر جزء در 30 دقیقه و 30 جزء در900دقیقه( 15 ساعت) تلاوت می شود .

 

 شرایط اجرای مقامات در تلاوت قرآن

 

1-    در راستای تحسین صوت باشد.

 

2-    فطری و بدون تکلف باشد.

 

3-    نغمات را تا جائی که مفاهیم اجازه می دهد بکار ببرد. در واقع اصل کلام خدا باشد نه اجرای کامل نغمات .

 

4-    اجرای نغمات با فصاحت و تجوید در تعارض نباشد.

 

5-    در چهارچوب حزن و خشوع باشد.

 

6-    با شأن و قداست قرآن تناسب داشته باشد.

 

7-    از الحان عربی به شمار رود.



[1] النشر فی القراآت العشر ، ج1،ص205

[2] همان، ج1،ص206

[3] النشر فی القراآت العشر ،ج1،ص208

دوازدهم 5 1394
الف: معرفی کتاب ها
 کتاب هایی که در موضوعات مختلف علوم و مهارت های آموزش قرآن از اینجانب به چاپ رسیده اند عبارتند از:
1. حاملان قرآن بایدها و نبایدها از منظر قرآن واهل بیت علیهم السلام. انتشارات اسوه.
2. تحلیل و آموزش قرائت ترتیل به روش استادان: حصری،منشاوی،جبریل و پرهیزکار. انتشارات اسوه.
3. روش تدریس تجوید سطح دو ، ویژه مربیان کلاس تجوید. انتشارات جامعة القرآن الکریم.
4. روش تدریس و کلاسداری قرآن کریم.انتشارات جامعة القرآن الکریم..


ب: معرفی نرم افزارها

1. سی دی آموزش الحان و نغمات قرائت ترتیل.
2. سی دی آموزش الحان و نغمات قرائت تحقیق.
3. سی دی  درسی کتاب  تحلیل و آموزش  قرائت ترتیل.
4. سی دی آموزش قرائت ترتیل و تحقیق.
5. سی دی آموزش قرائت تدویر.

X